باتیک یا (چاپ مقاوم) لغتی است جاوه‌ای (جاوه یکی از مهم ترین جزایر کشور اندونزی است)
باتیک در فرهنگ لغت، حصار و ضریح معنا شده و عوام آن را کلاغی، کلاقه ای یا کلاغه‌ای می خوانند و در پاره ای نقاط نیز (قنوز) که معادل آذری ابریشم است تلفظ می شود.

چاپ باتیک به شکل امروزی از جزایر اندونزی نشات گرفته است شروع کار نقاشی و چاپ باتیک به حدود ۲۰۰۰ سال پیش برمی گردد. یعنی زمانی که مردم قبائل جاوه کشف کردند که عصاره بعضی درختان از نفود رنگ به داخل پارچه جلوگیری می کند. بدین ترتیب در آغاز یک روش مقاوم ابتدایی به وجود آمد و سپس به ترتیب روش نقاشی و چاپ باتیک ایجاد شد(لازم به ذکر است در مصر باستان و چین نیز چاپی نزدیک و بسیار شبیه به باتیک انجام‌ میشده است ؛
انسان آن دوره دریافته بود که با گره زدن، دوختن، چین زدن، لایه و تا کردن نقاط معینی از پارچه و بعدها با پوشش بخش یا بخشهایی از پارچه با ماده مقاوم می تواند از نفوذ رنگ به داخل نقاط مورد نظر جلوگیری کند)

چاپ باتیک از چاپ‌های قدیمی است که از دوره صفوی در ایران رواج پیدا کرده است. در مورد قدمت این چاپ در هندوستان می‌توان به فرسک‌هایی که در غار آجانتا نمایش داده شده‌اند اشاره کرد. از آن‌جا که همبستگی تاریخی و فرهنگی میان دو کشور ایران و هند به دوران پیش از تاریخ می‌رسد و هیچ دو ملتی در جهان تا این اندازه دیرینگی تاریخی، فرهنگی و هنری نداشته‌اند ، بررسی ویژگیهای بصری و مقایسه تطبیقی بین نقوش و میزان تاثیر فرهنگ و باورها در شکل‌گیری آن می‌باشد. در این پژوهش بر اساس نتایج به دست آمده، محدوده‌ی نقش در چاپ باتیک ایران بیشتر به صورت مستطیل عمودی و در باتیک هند مربع می‌باشد. بیشترین نوع نقش و نوع خط غالب در چاپ باتیک هر دو کشور به نقوش گیاهی و خطوط منحنی اختصاص دارد. بیشترین راستای غالب در چاپ باتیک ایران به‌صورت عمود، و در باتیک هند بدون راستا می‌باشد. همچنین، نوع ترکیب‌بندی نقوش در چاپ باتیک ایران به‌صورت تقارن عمودی، و در باتیک هند نامتقارن می‌باشد. اکثر نقوش به‌کاررفته در چاپ باتیک هند اقتباسی از اعتقادات آیینی، اسطوره و خدایانشان بوده است.

در ا‌یران قد‌یم چاپ ‌باتیک رو‌ی کرباس انجام‌ ‌میگرفت و در آن زمان چاپ ‌باتیک را “قدک”‌ ‌مینا‌میدند.
کلمه باتیک از کلمه Ambatik مشتق شده است ، که معنی آن، یک پارچه با نقاط کوچک است. پسوند Tik به معنی نقاط یا قطرات یا لکه‌های کوچک یا به معنی نقطه گذاری کردن است. ممکن است باتیک اصلش از کلمه جاودای Tirtik باشد که به معنی فرآیند و را با صمغ یا موم می پوشانیدند، بعد با یک ابزار تراش جای نقشه مورد نظر را می تراشیدند.

در روایتی چون از رنگ سیاه استفاده میشده نام کلاغ های روی چاپ باتیک گذاشته شده که کاملاً صحت آن مشخص نیست و بسیاری از اساتید در اسکو تبریز و
دیگر شهرهای ایران این را قبول ندارد.در واقع منظور از رنگ سیاه سیاه پرکلاغی بوده است.

استفاده از چاپ باتیک بیشتر روی شال و روسری می باشد.
در شهرستان اسکو حدود ۳۷ کارگاه چاپ باتیک و این هنر باعث اشتغال ۱۴۰۰ نفر مستقیم و غیرمستقیم شده است.
این هنر به دلیل ارزان بودن و تامین راحت مواد و ابزار اولیه گزینه خوبی میباشد .
همچنین صادرات نسبتا خوبی نیز دارد ولی توجه شود هر هنری نیاز به تجربه و مهارت لازم دارد و شناخت و بررسی دقیق بازار کار دارد.

انواع چاپ باتیک :
چاپ باتیک با رنگرزی
چاپ باتیک با رنگریزی
(توجه شود هنر نقاشی باتیک نیز انجام میشود و تفاوت هایی با چاپ باتیک دارد)

مواد و ابزار مورد نیاز برای انجام چاپ باتیک

• رنگزا هایی مانند ری‌اکتیو، خمی، بازیک و رمازول(رنگ های پروسیون (سرد) که قابلیت رنگرزی در درجه حرارت های پایین- تا حدود ۲۵ درجه سانتیگراد ، را دارد(دمای محیط اتاق))و یا رنگ های موجود در بازار مانند وینزور، پنتل، ساکورا
• صابون و آب
• مواد رزرو مانند :پارافین ، موم زنبور عسل ، سقز ، قیر سبک ،کلفن
• سطح تاثیر پذیر :پارچه(کرباس ، ابریشم ، تترون و..(توجه شود پارچه تک رنگ و ساده بدو طرح باشد))
• روزنامه و یا پارچه برای تمیز کردن
• قلمو
• پاتیل مسی
• محفظه برای نگه داری و گذاشتن مواد رزرو روی پارچه (لوله های هدایت‌کننده موم (تیان))
• میز کار برای انجام مراحل چاپ
• میخ و یا گیره برای فیکس کردن پارچه روی میز کار
• مهر چوبی یا فلزی
• اتو و میز اتو
• بند رخت و گیره لباس
• دستگاه چسب تفنگی
• ظرف برای نگه داری و جوشاندن مواد رزرو
• شعله و یا چراغ الکلی
• قیچی
• ظرف برای مواد‌ رنگزا
• ظرف و یا‌ پاتیل برای رنگرزی (حمام رنگ)
  

روش انجام چاپ باتیک

چین ، هند، اندونزی، مالزی و کشورهای اروپایی امروزه در اکثر نقاط دنیا ابتدا مهر گذاری یا رزرو کردن با دست در کل سطح پارچه را انجام می دهند سپس روی میز هایی که اطرافش گیره و یا میخ دارد پارچه را فیکس می کنند و با قلمو رنگ میکنند و به نوعی عمل رنگریزی را انجام می‌دهند تا رنگرزی.

ولی در ایران در منطقه اسکو بیشتر رنگرزی انجام می‌شود یعنی قسمت اول که رزرو کردن و با موم هستش انجام میشود (رزرو کردن به معنای مانع ایجاد کردن برای رنگ ، به منظور جلوگیری از رنگرزی و یا رنگ ریزی است که از طریق مهر گذاری یا به صورت دستی انجام می شود)
که تا این مرحله با دیگر مناطق دنیا یکسان عمل می‌شود ولی تفاوتش در این است که دیگر رنگ با قلمو صورت نمی‌گیرد و عمل رنگرزی انجام می‌شود که در حوضچه‌های رنگ یا به نوعی حمام رنگ به آن گفته می شود.
و به مراتب سخت تر و چالش برانگیزترین می باشد زیرا نیازمند شناخت دقیق رنگ ها و ترکیب آنهاست.
و همچنین نیازمند تجربه زیاد است که بدانند پس از اتمام کار رنگ ها کدر نشده باشند و شفافیت خودشان را از دست ندهند.
برای آماده سازی پارچه قبل از انجام چاپ باتیک لازم است ابریشم خواب در پاتیل های مسی به مدت ۲۰ دقیقه پخته شود سپس با آب سرد شستشو شود تا صمق ابریشم جدا شود.

برای از بین بردن آهاری که در داخل پارچه ابریشمی است، مرحله پختن پارچه به میان می آید، که با مقداری آب جوش و صابون انجام می گیرد تا مواد زائد و آلودگی های داخل تار و پود بیرون آید و پارچه حالت لطافت و درخشندگی نهایی را به دست آورد و رنگها هر چه زیباتر بر روی آن جلوه کنند.
سفید گری ابریشم در اسکو چندان معمول نبود و فقط معدودی از رنگرزان پارچه را پس از صمغ گیری، سفیدگری مینماید و این عمل نیز بیشتر در مواردی که احتیاج به وجود نقش هایی سفید روی پارچه باشد انجام می شود. یک طریقه سفیدگری استفاده از کروفوم می باشد که نتیجه آن نیز رضایت بخش بوده است و به ابریشم نیز صدمه ای نمی زند. طریقه دیگر استفاده از گوگرد است که ارزان تر نیز هست. ولی به طور کلی سفید گری انجام نمی شود و تاثیر زیادی در ظاهر نهایی چاپ ایجاد نمیکند.سپس در مرحله بعدی مواد رزرو را به صورت طرح دلخواه روی پارچه با زمینه سفید می‌گذارند سپس به طور مثال داخل رنگ زرد رنگرزی میشود و بعد از خشک شدن رنگ،روی جاهایی که مایل اند زرد بماند دوباره مواد رزرو را گذاشته و صبر میکنند تا دوباره خشک شود و سپس داخل رنگ بعدی رنگرزی میشود و به همین صورت تا اخر ادامه میدهند تا طرح مورد نظر به دست اید و همانطور که گفته شد تکنیک رنگرزی و شناخت رنگ ها هنگام ترکیب بسیار مهم است که اگر فردی که این چاپ را انجام می‌دهد این مهارت‌ها را نداشته باشد و در آخرین مرحله رنگ های بسیار تیره و کدری حاصل می شود.
لازم به ذکر است که در دیگر مناطق دنیا همانطور که گفته شد مانند ایران به این صورت چاپ باتیک صورت نمی گیرد و همچنین نقاشی باتیک نیز بسیار ساده تر است.

آموزش باتیک در موسسات و کارگاها در ایران با روش های سنتی و جدید:

هم اکنون در آموزشگاههای هنری به دلیل بازده سریع‌تر و عدم دسترسی به مواد رزرو سنتی کمتر است از چسب های تفنگی حرارتی استفاده می شود و به جای ابریشم اضطرار استفاده می شود و عمل رنگرزی دیگر صورت نمی گیرد و با تکنیک‌های مختلف مانند رنگ ریزی و نقاشی این چاپ انجام می‌شود (که مشخصاً از حالت سنتی خود دور شده)

باتیک های موجود در پارچه فروشی های سراسر کشور ، بیشتر بر روی پارچه های نخی و با عرض ۱۱۰ ، عرضه میشوند و بیشتر از کشور هند وارد میشوند.

به پارچه های باتیک با کوک دوزی های تزئینی ، کاتا باتیک گفته میشود.